آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی (PCL)

لیگامان صلیبی خلفی چیست و کجا قرار دارد؟

در مفصل زانو استخوان‌ها توسط لیگامان‌ها یا رباط‌ها به هم وصل شده‌اند. لیگامان‌های صلیبی یا همان رباط‌های صلیبی در مفصل زانو قرار دارند و دو استخوان فمور (ران) و درشت‌نی (تیبیا) را به هم وصل می‌کنند. این لیگامان‌ها دوتا هستند یکی قدامی و یکی خلفی که به‌صورت ضربدری در مفصل زانو قرار گرفته‌اند. رباط خلفی از قدامی محکم ‌است و به‌راحتی آسیب نمی‌بیند؛ ولی در مواقع ضربه جدی احتمال آسیب به آن و پارگی وجود دارد.

آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی

در اثر عوامل مختلفی مانند تروماهای وارد بر زانو PCL آسیب می‌بیند، آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی در سه سطح مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند. این سطوح بر اساس شدت پارگی لیگامان طبقه‌بندی‌شده و عبارت‌اند از:

آسیب‌ سطح 1 یا خفیف: این درجه از آسیب شامل پارگی لیگامان در سطح میکروسکوپی است و شدت آسیب در این سطح بسیار کم بوده و تأثیری بر تحمل وزن در زانو ندارد.

آسیب‌ سطح 2 یا متوسط: این درجه از آسیب‌ها کمی شدیدتر از درجه 1 است و پارگی رباط به‌صورت جزئی است. در این حالت زانو کمی ناپایدار است و در حین راه‌رفتن، ایستادن یا آزمایش‌های تشخیصی خارج می‌شود.

آسیب‌ سطح 3 یا شدید: در این سطح لیگامان کاملاً پاره شده است و ممکن است رباط‌های دیگر را نیز درگیر کند و حتی ممکن است انتهای رباط از استخوان جدا شده باشد. در این حالت زانو ناپایدار است.

علل پارگی PCL

آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی در پی تروماهایی که به‌زانو وارد می‌شود، رخ می‌دهد این تروماها در ورزشکاران بیشتر رخ می‌دهد؛ اما در سایر افراد نیز در پی تصادفات یا اتفاقات دیگر ممکن است رخ دهد. شایع‌ترین علل آسیب‌های PCL  عبارت‌اند از:

• در حین تصادف با اتومبیل که قسمت جلویی زانو به داشبورد برخورد می‌کند.
• به دنبال سقوط از ارتفاع، درصورتی‌که فرد بر روی زانو بیفتد.
• ضربه به قسمت جلویی زانو در ورزش‌هایی مانند فوتبال، راگبی، بسکتبال.
• چرخش بیش از حد زانو در اسکی.
• تصادف با موتورسیکلت در حالت زانوی خمیده و ضربه به قسمت جلوی زانو.

علائم آسیب لیگامان صلیبی خلفی چیست؟

ممکن است آسیب PCL در ابتدا علامتی از خود نشان ندهد؛ بنابراین تشخیص آن توسط فرد امکان‌پذیر نباشد. معمولاً پس یک یا دو هفته بعد از آسیب علائم آن آشکار می‌شود.

علائم آسیب لیگامانی باتوجه‌به درجه آسیب متفاوت است و شدت بروز علائم در هر سطح فرق می‌کند. در سطح اول احتمال احساس علائمی در زانو کم است و معمولاً با کم‌ترین درد و تورم همراه است. دامنهٔ حرکتی را محدود نمی‌کند؛ ولی احتمال دارد در صورت انجام بعضی حرکات درد خفیفی احساس شود.

علائم در سطح متوسط پارگی لیگامانی یکم شدیدتر از سطح اول است و درد، تورم و محدودشدن دامنه حرکت در این سطح قابل رویت است. در سطح آخر علائم بسیار پررنگ است و درد زیاد و تورم زیاد قابل‌مشاهده است و ممکن است تورم نیز دیده شود. دامنه حرکتی در این سطح به مقدار زیادی محدود می‌شود و حتی ممکن است بیرون‌زدگی زانو نیز اتفاق بیفتد. در این حالت ممکن است نیاز به بازسازی رباط صلیبی پیدا کنید.

محدود بودن حرکات در آسیب PCL عبارت است از احساس ناراحتی در زانو از تحمل وزن در حرکاتی مانند بالارفتن از پله‌ها، چمباتمه‌زدن و در کل حرکاتی که به‌زانو فشار می‌آورند و حس شل‌شدن زانو و درد در حین دویدن و پیمودن مسافت طولانی.

تشخیص آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی

رادیوگرافی مفصل زانو که در آن لیگامان‌ها زیاد مشخص نیستند.

معمولاً پس از احساس درد در ناحیه زانو بیمار به پزشک ارتوپد مراجعه می‌کند و پزشک با انجام معاینه تشخیص می‌دهد که مشکل پارگی لیگامان است یا نه. تست‌هایی که احتمالاً پزشک ارتوپد از زانو می‌گیرد عبارت‌اند از:

• تست فیزیکی:

در ابتدا پزشک با انجام تست‌های فیزیکی و جابه‌جایی زانو سعی می‌کند تشخیص دهد که مشکل چیست. تست‌هایی مانند تست دراور خلفی و تست لاچمن خلفی به پزشک در تشخیص آسیب کمک می‌کنند.

• اسکن‌های رزوناس مغناطیسی (MRI):

تصویربرداری MRI دارای دقت بالایی است و بافت‌های نرم را نیز تصویربرداری می‌کند. در بیشتر موارد پزشک توصیه به انجام تست MRI می‌کند تا بررسی کند که آسیبی در رباط صلیبی و یا سایر رباط‌ها وجود دارد یا نه.

• اشعه X:

رادیوگرافی با اشعه ایکس نمی‌تواند آسیب لیگامانی را تشخیصدهد؛ ولی برای  اطمینان با انجام این تست شکستگی استخوان را بررسی می‌کنند. زیرا در چنین تروماهایی احتمال شکستن استخوان زیاد است.

• آرتروسکوپی:

در مواردی که میزان پارگی رباط مشخص نیست احتمالاً لازم به آرتروسکوپی باشد. در این تست پزشک با انجام جراحی و ایجاد سوراخ کوچکی در زانو دوربین کوچکی را به داخل مفصل زانو می‌فرستد تا میزان پارگی را بررسی کند.

درمان آسیب PCL

درمان آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی در سطوح مختلف بیماری و باتوجه‌به مدت زمانی که از ایجاد پارگی می‌گذرد، متفاوت است. معمولاً در مرحله اول برای تمامی سطوح از پروتکل‌هایی استفاده می‌کنند تا میزان درد و اذیت‌شدن بیمار را کاهش دهند. روش غیرجراحی در سطوح 1 و 2 به احتمال زیاد جواب می‌دهد ولی برای سطح 3 به احتمال خیلی کم جواب خواهد داد و معمولا پارگی سطح 3 نیاز به جراحی دارد.

روش‌های غیرجراحی درمان آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی

• تقویت عضلات اطراف زانو، به‌ویژه عضله چهار سر ران برای جلوگیری از آسیب مجدد به لیگامان و کمک به پایداری زانو
• استفاده از بریس یا آرتروز به طور موقت جهت پشتیبانی و حمایت زانو
• راه‌رفتن در استخر یا تردمیل
• آموزش انجام بعضی حرکات که در دامنه حرکت زانو قرار دارند توسط فیزیوتراپیست
• استفاده از دستگاه‌ها در جلسات فیزیوتراپی
• استفاده از عصا جهت تنظیم وزن

در دوران درمان غیرجراحی با روش‌هایی مانند گذاشتن یخ بر روی زانو، تورم را کاهش می‌دهند و یا با استفاده از مسکن‌های غیراستروئیدی و ضدالتهاب درد آن را کاهش می‌دهند.

درمان آسیب لیگامان صلیبی خلفی با جراحی

جراحی آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی معمولاً به روش آرتروسکوپی انجام می‌گیرد.

باتوجه‌به این‌که رباط توانایی ترمیم خود را ندارد، درصورتی‌که آسیب خیلی شدید باشد و رباط کاملاً پاره شده باشد نیاز به جراحی وجود دارد. متخصص ارتوپد با بررسی وضعیت بیمار مانند سن، وضعیت زانو، میزان فعالیت بدنی و… تصمیم به جراحی می‌گیرد. البته قبل از جراحی بیمار را به فیزیوتراپیست معرفی می‌کند تا با چند جلسه فیزیوتراپی بیمار را برای جراحی آماده کند.

مراقبت‌های لازم قبل از جراحی آسیب لیگامان‌ صلیبی خلفی

قبل از هر جراحی یک سری مراقبت‌هایی است که باید انجام شود تا در حین جراحی یا بعد از آن مشکلی پیش نیاید. در این عمل جراحی نیز مراقبت‌های لازم باید توسط خود بیمار یا پرستار انجام شود. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر هستند:

• اخذ رضایت بیمار برای جراحی که باید به‌صورت کتبی ثبت شود.
• آماده‌کردن محل جراحی (تراشیدن موهای زائد و تمیزکردن محل).
• انجام آزمایش‌های موردنیاز قبل از جراحی.
• ناشتا بودن فرد (قبل از بیهوشی معمولاً 12 ساعت قبل باید بیمار چیزی نخورد حتی آب ).
• داروهایی که پزشک تجویز کرده باید مصرف شود مثل آنتی‌بیوتیک‌ها.
• اطلاع‌دادن به پزشک در صورت داشتن سابقه حساسیت به داروهای بیهوشی، بانداژ و… .
• قطع مصرف داروهای ضدانعقاد مثل وارفارین و آسپرین چند روز قبل از عمل طبق دستور پزشک.
• درآوردن اشیا قیمتی و وسایل کمک شنوایی بیمار توسط همراه او.
• شرکت در جلسات فیزیوتراپی برای تقویت عضلات.
• آماده‌کردن عصا یا واکر که بعد از عمل امکان دارد لازم شود.

در حین جراحی چه اتفاقی می‌افتد؟

این جراحی به‌منظور ترمیم آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی انجام می‌شود. در این جراحی روش آرتروسکوپی به کار گرفته می‌شود. این روش همانند آرتروسکوپی مچ پا با ایجاد زخم‌های کوچک‌تر همراه است و توسط ابزارهای ویژه‌ای انجام می‌گیرد. مراحل انجام آن به ترتیب موارد زیر است:

1. ابتدا متخصص بیهوشی با بررسی وضعیت و انجام اقدامان لازم مریض را بر اساس نیاز بیهوش یا بی‌حس می‌کند و پس از اتمام کار به جراح خبر می‌دهد که بیمار آماده جراحی است.
2. توسط جراح ارتوپد چند زخم کوچک در ناحیه زانو ایجاد می‌شود.
3. ابزارهای ویژه جراحی از این زخم‌های ایجاد شده داخل برده می‌شوند.
4. بافت پیوندی لیگامان توسط پزشک ترمیم می‌شود.
5. پس از اتمام کار ابزارها را بیرون می‌کشند و زخم‌ها را بخیه می‌زنند.

این روش جراحی نسبت به جراحی باز آسان‌تر است و عوارض کمتری دارد. آرتروسکوپی با وجود آسان بودن بر بیمار برای پزشک زیاد آسان نیست و نیازمند تجهیزات ویژه جراحی و مهارت و تجربه بالای پزشک است که بعد از جراحی فرد دچار مشکل نشود.

مراقبت‌های لازم پس از جراحی

زانوبند یک محافظ خوب برای زانو پس از جراحی‌های مفصلی زانو است.

ریکاوری

پس از اتمام عمل بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود. پرستاران این بخش از او مراقبت می‌کنند. مراقبت‌هایی مانند

• کنترل علائم حیاتی به‌صورت منظم و در فواصل زمانی کم.
• کنترل محل زخم از نظر خونریزی (البته در این روش امکان خونریزی کم است؛ ولی باز باید کنترل شود).

بخش

پس از حدود 2 ساعت با توجه به وضعیت مریض درصورتی که اوضاعش خوب باشد، پرستار بخش او را از پرستار ریکاوری تحویل می‌گیرد و مراقبت‌های بعدی بر عهده‌ی پرستار بخش خواهدبود. مراقبت‌هایی که در بخش انجام می‌شود عبارتند از:

• کنترل علائم خونریزی
• کنترل پانسمان و تعویض به‌موقع آن
• استفاده از یک بریس بلند در طول مدتی که نیاز است
• برنامه‌ریزی حرکات توان‌بخشی مریض به همراه فیزیوتراپیست او
• مصرف به‌موقع داروهای تجویزی توسط پزشک. مانند آنتی‌بیوتیک‌ها جهت جلوگیری از عفونت
• کنترل درد بیمار
• در حین استحمام در صورت دستور پزشک ممانعت از نفوذ آب به زخم
• بدون اجازه پزشک از انجام حرکات سنگین مثل رانندگی و بالارفتن از پله خودداری کنید.
• استفاده از واکر یا عصا حین راه‌رفتن، حداقل به مدت یک ماه پس از جراحی
• استراحت و تغذیه خوب بعد از جراحی
• خودداری از فشارآوردن به‌زانو حین خواب
• ورزشکاران حرفه‌ای حداقل پس از 8 ماه از جراحی می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.

مراقبت‌های پس از جراحی باید به‌درستی انجام شوند تا احتمال بروز عوارض پس از جراحی را کاهش دهند. ضدعفونی زخم‌ها و مصرف منظم آنتی‌بیوتیک‌ها از مهم‌ترین نکات مراقبتی هستند که باید به طور دقیق رعایت شوند.

عوارض جراحی آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی

ایجاد عوارض پس از آرتروسکوپی لیگامان صلیبی بسیار نادر است؛ ولی درهرصورت امکان ایجاد عوارض وجود دارد. عفونت یکی از عوارضی است که بعد از هر جراحی ممکن است رخ دهد، برای جلوگیری از آن اقدامات مختلفی از جمله تجویز آنتی‌بیوتیک قبل و بعد از جراحی انجام می‌گیرد؛ ولی بعضی مواقع کنترل عفونت سخت است و نمی‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.

یکی دیگر از عوارضی که ممکن است پس از عمل لیگامان صلیبی خلفی رخ دهد امکان خونریزی است. درصورتی‌که خون‌ریزی کم باشد طبیعی است؛ ولی در غیر این صورت مراجعه سریع به پزشک الزامی است. همچنین امکان تشکیل لخته خون نیز در زانو وجود دارد که معمولاً با تجویز داروی ضدانعقاد توسط پزشک حل می‌شود.

درد زانو، ایجاد محدودیت‌های حرکتی، پاره شدن رباط کشکک و عدم رفع شل‌شدگی زانو از سایر عوارض جراحی هستند و درصورتی‌که پزشک از مهارت کافی برخوردار نباشد یا یک خطای پزشکی حین جراحی رخ دهد، امکان بروز این عوارض وجود دارد.

کلام آخر

آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی بسیار دردناک است، ممکن است در چند روز اولیه علامتی از خود نشان ندهد و ما از آن خبردار نشویم؛ ولی در صورت بروز هرگونه تروما در ناحیه زانو توصیه می‌شود به پزشک متخصص پا و فوق تخصص جراحی پا مراجعه کنید تا احتمال پارگی رباط را بررسی و از سلامت آن مطمئن شوید.

برای پیشگیری از آسیب‌های خفیف و جزئی بر رباط‌ها قبل از ورزش حرکات کششی و گرم‌کردن بدن را فراموش نکنید. هنگام دویدن و راه‌رفتن از تکنیک‌های مناسب استفاده کنید و حین ورزش‌کردن از رفتارهای خطرناک پرهیز کنید.