راهکارهایی برای تشخیص و درمان پوکی استخوان

نشانه‌های پوکی استخوان

در بیشتر مواقع، مراحل اولیهٔ پوکی استخوان، هیچ‌گونه علامت و نشانه‌ای از خود نشان نمی‌دهد، امّا در مراحل بعدی می‌تواند سبب حس‌شدن درد در استخوان و یا حتی در عضلات شود (که این درد بیشتر در قسمت پایینی پشت و یا در گردن حس شود).

در مراحل پیشرفته‌تر این بیماری، نشانهٔ پوکی استخوان می‌تواند درد‌های ناگهانی و شدید باشد که باید بدانید با اعمال فشار وزنی به روی ناحیهٔ موردنظر، وضعیت بدتر شده و امکان دارد که به لمس هم حساس شود.

این درد‌های ناحیه‌ای به‌طورکلی پس از یک هفته روبه‌بهبود می‌رود؛ اما به‌طورکلی وجود این درد می‌تواند بیش از سه ماه طولانی شود.

علائم پوکی استخوان

افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، حتی ممکن است ضربه‌ای که سبب شکستگی استخوانشان شده را به یاد نیاورند. در طی سال‌های متوالی، شکستگی پی‌درپی ستون فقرات در این افراد می‌تواند سبب قوز کمر، کمردرد، تغییر وضعیت اندام، خم‌شدن کمر، انواع زانو درد و حتی کاهش قد شود.

آمار مربوط به پوکی استخوان

مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که در سراسر جهان تقریباً نزدیک به دویست میلیون نفر مبتلا به پوکی استخوان هستند. درست است که این بیماری هم در بانوان و هم در آقایان می‌تواند مشکل‌ساز شود، امّا بااین‌وجود احتمال ابتلای زنان تقریباً چهار برابر مردان است.

در بین افرادی که روی آنها آزمایش‌ها لازم انجام شده، تقریباً سی درصد افراد دارای تراکم استخوان پایین‌تر از حد معمول هستند که این موضوع به معنی احتمال ابتلای بالاتر این افراد به پوکی استخوان است که به این وضعیت استئوپنی (استئوپنی وضعیتی است که استخوان‌ها تراکمی بین وضعیت سالم و پوکی استخوان دارند. در این بیماری استخوان دارای تراکم کمتر از حالت عادی هستند؛ اما این کاهش تراکم به میزان پوکی استخوان نرسیده است) می‌گویند.

متأسفانه این تحقیقات انجام شده به ما می‌گوید که بیشتر از دو میلیون شکستگی‌های استخوانی، ناشی از پوکی استخوان است‌. بااین‌وجود اصلاً نگران نباشید؛ چون که با رعایت برخی از نکات غذایی، همچنین تصحیح سبک زندگی می‌تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرده و یا در صورت ابتلا، آن را تحت کنترل خود قرار دهید.

دلایلی که موجب آن می‌شوند

کاهش تراکم استخوان

تراکم استخوان یکی از مهم‌ترین عوامل استحکام استخوان است که کاهش آن سبب پوکی استخوان می‌شود. وقتی که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و باز جذب استخوان‌های قدیمی بر هم می‌خورد (وقتی که تخریب استخوانی بیش از تشکیل استخوان باشد)، پوکی استخوان رخ می‌دهد. وقتی این اتفاق می‌افتد که یا بدن نمی‌تواند به اندازهٔ موردنیاز استخوان تولید کند و یا اینکه مقدار غیرطبیعی‌ای از استخوان قدیمی بازجذب می‌‌شود(حتی گاهی ممکن است هر دو مورد با هم اتفاق بیفتد).

از دست رفتن تراکم استخوان طی یک دوره‌ی طولانی رخ می‌دهد. در بیشتر مواقع وقتی که افراد به دلیل شکستگی‌های کوچک خود به پزشک مراجعه می‌کنند، متوجه می‌شوند که پوکی استخوان دارند که مشخصاً در این مواقع دیگر بیماری پیشرفته شده است.

کمبود مواد معدنی

فسفات و کلسیم را می‌توان به عنوان دو مورد از ضروری‌ترین مواد معدنی برای تشکیل استخوان دانست. کلسیم عنصر اساسی جهت عملکرد صحیح همه‌ی اندام‌ها و به خصوص قلب و مغز است. به دلیل اینکه اندام‌های بدن بتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند، کلسیم ذخیره شده‌ی موجود در استخوان، بازجذب می‌‌شود تا مقدار مورد نیاز سطح کلسیم خون حفظ شود.

درصورتی‌که مقدار کلسیم مصرفی کافی نباشد و یا اگر کلسیم جذب شده از رژیم غذایی کم باشد، تولید یاخته‌های استخوانی با مشکل مواجه می‌شود؛ این‌گونه می‌شود که استخوان دچار ضعف شده و همین امر موجب می‌شود که استخوان‌ها شکننده شده و با کوچک‌ترین ضربه‌ای ترک‌خورده یا بشکنند.

برهم‌خوردن تعادل هورمون‌ها

یکی از دلایل اصلی ایجاد پوکی استخوان، برهم‌خوردن تعادل هورمون‌ها و کاهش برخی از آنها است. برای مثال کاهش استروژن در بانوان (مخصوصاً پس از یائسگی)، و کاهش اندروژن در آقایان می‌تواند علت ایجاد این بیماری باشد. پوکی استخوان در بانوانی که بیش از شصت سال سن دارند، شایع‌تر از دیگر افراد است.

به مواردی همچون مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین D (چون این ویتامین می‌تواند سبب افزایش جذب کلسیم شود)، عدم ورزش و کم‌تحرک بودن و یا تغییرات ناشی از افزایش سن مثلاً مشکلاتی در عملکرد صحیح غدد درون‌ریز و هورمون‌ها، را می‌توان به‌عنوان دیگر عوامل ایجادکنندهٔ پوکی استخوان نام برد.

دلایل دیگر

پوکی‌استخوان در برخی مواقع می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد، از جمله سندروم کوشینگ، مشکلات تیروئیدی، استفادهٔ کم از عضلات، عوامل ژنتیکی، سرطان استخوان، استفاده‌کردن از برخی دارو‌ها و…

عوامل افزایش‌دهندهٔ احتمال ابتلا به بیماری

• خطر ابتلای زنان (به‌ویژه بانوان ریزجثه، لاغر و یا مسن)، به این بیماری بیشتر از آقایان است.
• بانوان شرق آسیا و یا بانوان سفیدپوست (مخصوصاً اگر سابقهٔ ژنتیکی پوکی استخوان هم داشته باشند)، بیشتر از زنان دیگر در معرض خطر هستند
• زنان یائسه (مخصوص کسانی که یائسگی زودرس داشته و یا بر اثر عمل جراحی یائسه شدند) و یا بانوانی که پریود نامنظم و غیرعادی دارند، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
• سیگارکشیدن، مصرف الکل، اختلالات غذایی همچون بی‌اشتهایی عصبی، پر خوری عصبی، کمبود کلسیم رژیم غذایی، فعالیت بدنی کم، استفاده‌ از بعضی داروها (مثلاً داروهای ضدتشنج) از جمله عوامل خطرساز پوکی استخوان هستند.
• داشتن والدین مبتلا به این بیماری هم می‌تواند برای فرزندان خطرآفرین باشد

تشخیص بیماری پوکی استخوان

مشاوره

مرحلهٔ اول تشخیص، مشاوره با پزشک است. پزشک از شما می‌خواهد که تمامی تاریخچهٔ پزشکی‌تان را با جزئیات در اختیار ایشان قرار دهید تا بتواند تشخیص دهد که شما در معرض خطر هستید یا خیر. برای مثال معمولاً سؤالاتی در مورد سبک زندگی شما، عارضه‌های دیگری که به آن مبتلا هستید، سابقهٔ خانوادگی شما، شکستگی‌های جزئی یا غیرجزئی گذشتهٔ شما و… از مراجعه‌کنندگان پرسیده می‌شود.

اغلب اوقات پزشکان برای سنجیدن مقدار کلسیم و ویتامین D ، فسفر، تستوسترون، و عملکرد کلیه و تیروئید شما، از آزمایش خون استفاده می‌کنند.

معاینه و آزمایش

بر اساس معایناتی که پزشکتان انجام می‌دهد، امکان دارد که انجام آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان را به شما پیشنهاد دهد که در واقع با این آزمایش تراکم استخوان در نقاط گوناگون بدن شما را م شخص می‌کنند.

این آزمایش توانایی تشخیص پوکی استخوان را حتی قبل از ایجاد شکستگی دارد و می‌تواند شکستگی‌هایی که ممکن است بدن شما در آینده تجربه کند را پیش بینی کند. همینطور با تکرار دوره‌ای این آزمایش، میزان تاثیر درمان در شما را سنجیده و یا می‌توانند نرخ استخوان پوکی شما را هم مشخص کنند.

افرادی که هیچ‌گونه علائمی ندارند بهتر است که در دوره‌های چهار‌ساله (بعد از شصت‌سالگی)، و کسانی که تحت درمان هستند، هر یک یا دو سال یک‌بار، باید که آزمایش تراکم استخوان را انجام دهند.

درمان پوکی استخوان

مطمئناً هر چه‌قدر بیماری شخصی زودتر تشخیص داده و زودتر روند درمان را شروع کند، نتیجهٔ درمان او مورد قبول‌تر است. پس درمان زودهنگام این بیماری (همچون خیلی از بیماری‌های دیگر) بسیار حائز اهمیت است‌.

در دورهٔ درمان پوکی استخوان، بر مسائلی همچون کاهش سرعت یا حتی توقف ازدست‌دادن مواد معدنی بدن، پیشگیری از هر نوع شکستگی، کنترل درد‌های ناشی از این بیماری و… تمرکز می‌شود.

پزشکان با نتیجه‌گیری تقریبی از معاینات و آزمایش‌ها انجام شده (مثلاً آزمایش تراکم استخوان)، مقدار در معرض خطر شکستگی بودن استخوان‌های شما را در سال‌های آینده تشخیص می‌دهند. راهکارهای درمانی را به شما پیشنهاد می‌دهد.

در بیشتر مواقع اگر خطر شکستگی استخوان شما زیاد نباشد، به‌جای تجویز دارو، روش‌های مربوط به سبک زندگی، ایمنی و عادات غذایی شما را اصلاح می‌کنند.

روش‌های درمانی پوکی استخوان

1. دارو

بیس فسفات را می‌توان به‌عنوان پراستفاده‌ترین داروی پوکی استخوان دانست که هم برای خانمان و هم برای آقایان تجویز می‌شود. برخی از نمونه‌های این دارو به شرح زیر است:

• آلندرونات
• رزیدرونات
• زولدرونیک اسید
• ایباندرونات

2. درمان هورمونی

درصورتی‌که استروژن به‌موقع و یا دقیقاً به‌محض شروع یائسگی تجویز شود، می‌تواند به حفظ تراکم استخوان‌های شما کمک شایانی کند.

پوکی استخوان در مردان بیشتر ناشی از کاهش مقدار هورمون تستوسترون است که بر اثر افزایش سن رخ می‌دهد. تستوسترون درمانی می‌تواند به مقدار زیادی در بهبود تراکم استخوان‌ها مفید باشد.

اگر درهرصورت توانایی استفاده از درمان‌های عادی‌تر پوکی استخوان را ندارید پزشکتان می‌تواند داروهای قوی‌تری همچون دنوسوماب و تری پاراتید را برایتان تجویز کند.

3. ورزش

انجام مرتب حرکات ورزشی برای حفظ تراکم استخوان‌ها الزامی است. اشخاص بالغی که از نوزده تا شصت و چهار سال سن دارند، باید حداقل به اندازهٔ صد و پنجاه دقیقه در هفته، ورزش‌های هوازی همچون دوچرخه‌سواری و یا پیاده‌روی انجام دهند.

انجام ورزش‌های تحمل وزن و یا تمرین استقامتی برای مواردی همچون بهبود تراکم استخوان‌ها، پیشگیری و حتی درمان پوکی استخوان توصیه می‌شود.

البته درصورتی‌که مبتلا بودن شما به پوکی استخوان تشخیص داده شود، باید قبل از شروع برنامه‌های تمرینی جدید، با پزشک مشورت شود.

4. مگنت تراپی یا مغناطیس درمانی

مغناطیس درمانی با استفاده از پالس‌هایی با فرکانس کم، جهت رفع درد و همچنین حفظ کیفیت بافت استخوانی استفاده می‌شود.

این کار به ساخت استخوان کمک کرده و سبب همکاری بیشتر عواملی می‌شود که به ساخت استخوان می‌پردازند.

این درمان در افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، سرعت روند بیماری را کم کرده و بر سرعت بهبود می‌افزاید.

در هنگام استفاده از این روش برای افرادی که پوکی استخوان دارند، در مرحلهٔ اول فرکانس‌های چهارتا شش هرتزی را جهت کاهش درد به کار برده و وقتی که درد بیمار کمتر شد، می‌توانند از فرکانس سی و شش تا چهل و چهار هرتزی برای درمان استفاده کنند.

5. اصلاح رژیم غذایی

استفاده از یک برنامهٔ غذایی‌ که به پشتیبانی از بدن در برابر کمبود کلسیم و ویتامین‌های موردنیاز می‌پردازد حتی برای افرادی که به پوکی استخوان مبتلا شده‌اند، می‌تواند بسیار مثمرثمر واقع شود.

• علاوه بر محصولات لبنی، استفاده از سبزیجات به رنگ سبز، کلم‌بروکلی، لوبیا و همچنین مصرف مکمل‌های غذایی (که دارای کلسیم هستند) می‌تواند کلسیم بدن شما را تأمین کند.
• همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، ویتامین دی سبب کمک به جذب کلسیم می‌شود. به همین دلیل تأمین این ویتامین برای کاهش روند پیشرفت این بیماری بسیار مهم است. اگر ویتامین دی کسب شده از نور خورشید و مواد غذایی برای بدن شما کافی نباشد باید از مکمل جهت تأمین این ویتامین کمک بگیرید. برای کسب ویتامین دی با استفاده از نور خورشید، باید در روز حداقل به مدت پانزده دقیقه بدنتان در معرض مستقیم نور خورشید قرار گیرد)
• مصرف برخی خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها می‌تواند بدن شما را در جذب کلسیم دچار اختلال کند. برای مثال نوشیدنی‌های کربناته، یا نوشیدنی‌هایی که کافئین یا مقدار بیش از اندازه‌ای پروتئین دارند و نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند روند درمان شما را کند کنند.

نتیجه‌گیری:

پوکی استخوان هم مانند بسیاری از دیگر بیماری‌ها اگر به‌موقع تشخیص داده نشده و درمان نشود می‌تواند عوارض بدی برای بیمار داشته باشد. برای مثال این بیماری در صورت کنترل‌نشدن، می‌تواند سبب ایجاد چندین شکستگی گوناگون در نقاط مختلف بدن شده که نه‌تنها درد زیادی را به همراه دارد؛ بلکه مدت‌زمان زیادی هم باید صرف بهبود آنها شود.

اگر این شکستگی‌ها در جاهایی از بدن همچون لگن باشد، مدت زیادی را بیمار باید در بستر بماند. همین امر می‌تواند موجب عوارض دیگری از جمله خطر لخته‌شدن خون، انواع عفونت، ذات‌الریه و… شود. به همین دلیل در صورت داشتن علائم باید حتما به پزشک متخصص پا و فوق تخصص جراحی پا مراجعه کنید.

با وجود تمامی این موارد، باید بدانید که کارهای زیادی را می‌تواند برای پیشگیری و درمان این بیماری انجام داده و آن را کنترل کنید. برای مثال برای پیشگیری می‌توانید رژیم غذایی خود را اصلاح‌کرده، ورزش کرده و بیش‌ازپیش تحرک داشته باشید و برای درمان هم اصلاً نگران نباشید. به متخصص ارتوپدی باتجربه رجوع کرده و مشاوره شوید.